POCZĄTKI

Pierwsze wzmianki o jaworznickich osadach pochodzą z lat 1229, 1238, 1242 i 1243 r. Dowiadujemy się z nich, że Jaworzno, Ciężkowice i Długoszyn były własnością Klemensa Magnusa Gryfity, który stworzył wielką fundację zakonu benedyktynek w Staniątkach. Podarował cały swój majątek temu zakonowi, w tej liczbie znalazły się również jaworznickie osady. Do 1254 r. siostry benedyktynki dokonały zamiany z biskupem krakowskim - wieś Jaworzno, Ciężkowice i Długoszyn weszły w skład sławkowskiego klucza majątkowego biskupstwa krakowskiego. Podobnie Byczyna weszła do tego klucza majątkowego, kiedy zakon benedyktynów w Tyńcu oddał w 1287r. tę wieś biskupowi krakowskiemu w drodze wymiany za inne dobra pod Krakowem. W XIV w. powstała wieś Szczakowa jako uposażenie zamku obronnego w Będzinie. Wieś Jeleń została ulokowana w 1303r. na prawie niemieckim przez krakowskiego biskupa Jana Muskatę. Pewnym jest, że wsie Jaworzno, Ciężkowice i Szczakowa płaciły dziesięcinę dla kościoła w Lędzinach, co potwierdza pierwszą przynależność kościelną jaworznickich osad. Z kościoła w Lędzinach przybywał kapłan dla spełnienia niezbędnych posług religijnych. Do tego celu służyła drewniana kaplica, która była świątynią dla jaworznickiego duszpasterstwa. Kościół parafialny został w Jaworznie ustanowiony w 1335 r., jednocześnie z utworzeniem dekanatu nowogórskiego w ramach diecezji krakowskiej. Od tego momentu kościół w Jaworznie posiada stałego kapłana, a parafia obejmowała wsie: Jaworzno, Szczakowa, Ciężkowice, Długoszyn i Jeleń. Byczyna jeszcze w 1480 r. należała do parafii sławkowskiej; w skład parafii jaworznickiej weszła od 1529 r. Około 1610 r. w granicach ówczesnej wsi Jaworzno założono nową osadę o nazwie Dąbrowa. Wtedy zakończył się proces tworzenia zasięgu terytorialnego parafii jaworznickiej, który pozostał niezmieniony do naszych czasów. Będą powstawały w przyszłości nowe osady, a w XX wieku nowe parafie, ale wszystkie na terenie starej parafii Jaworzno, której granice powstały jeszcze w średniowieczu.

HISTORIA BUDYNKU KOŚCIELNEGO

Najstarsza jaworznicka świątynia pod względem architektonicznym mieściła się zapewne w schematach średniowiecznego sakralnego budownictwa drewnianego. Poza tym, że świątynia posiadała wieżę, dla której w 1482r. został odlany dzwon, nic nie wiadomo o szczegółach wyposażenia jej wnętrza.

W 1532r. powstał murowany kościół. Budynek o pow. 125m2 i wymiarach 17,4 x 7,2m powstał na tzw. osi sakralnej (od strony wschodniej było prezbiterium, od zachodniej kruchta z wieżą - dzwonnicą). Kościół usytuowany był na tym samym co dziś miejscu - na skrzyżowaniu dróg do Szczakowej i Ciężkowic. Wokół kościoła znajdował się cmentarz otoczony murem. Początkowo kościół był skromnie wyposażony. Przy wejściu od strony dzwonnicy znajdowała się drewniana kropielnica z miedzianym kociołkiem na święconą wodę. Wewnątrz kościoła znajdowały się trzy ołtarze. W XVII wieku stopniowo wzbogacano jego wnętrze. Przede wszystkim zwiększając ilość ołtarzy.

Kaplica Matki Bożej Szkaplerznej o wymiarach 10,2 x 6,6 m i powierzchni 67 m2 została dobudowana do północnej elewacji kościoła w latach 1690-1700. Przybudówka nakryta kolebkowym sklepieniem posiadała cztery okna (po dwa z każdej strony) i pokryta była drewnianą podłogą pod którą znajdowała się krypta grobowa. Do kaplicy prowadziły dwa wejścia:

• jedno wprost z kościoła,
• drugie z cmentarza okalającego kościół.    

W kaplicy znajdował się bogato zdobiony barokowy ołtarz z ośmioma kolumnami. Wszystkie jego elementy wyrzeźbione zostały w drewnie, a następnie pokryte złoceniami. W ołtarzu widniał obraz Matki Bożej Passawskiej. Kaplica posiadała również drewniany chór z organami wsparty na czterech słupach. Chór połączony był z dużym chórem w głównej nawie kościoła poprzez otwór w murze.

Ołtarz główny, w ramach stopmiowego wzbogacania wnętrza kościoła, na przestrzeni XVII w. uległ przeobrażeniu. W centrum najstarszego ołatarza umieszczona była rzeźba Chrytusa Ukrzyżowanego. Natomiast wg Inwentarza z 1828r. ołtarz ujęty w dwie pary okrągłych kolumn składał się z dwóch kondygnacji. Umieszczono w nim olejny obraz św. Jerzego, a po bokach znajdowały się dwie złocone rzeźby:

• św. Wojciecha po prawej
• św. Stanisława po lewej stronie.    

Ponad malowidłem przedstawiającym św. Jerzego osadzono olejny obraz wyobrażający koronację Maryi Panny. Do ołtarza należało także drewniane cyborium - puszka na hostię - pomalowane na niebiesko z rzeźbiarskim przedtsawieniem Przemienienia Pańskiego. Murowaną mensę ołtarzową zwykle przysłaniano antependium czyli zasłoną ołtarzową.

Kwadratowa wieża - dzwonnica przylegała do budynku kościoła od strony zachodniej. Wykonana była z kamienia wapiennego w górnej części wykończona drewnem. Szczyt wieży wieńczyła kopuła z dwoma spiżowymi dzwonami pokryta gontowym dachem, a na nim widniał żelazny krzyż. Poniżej znajdował się zegar i niewielkie otwory okienne (później zaślepione). Do dzwonnicy można było sie dostać od zewnątrz drewnianymi schodkami.

W czasach Rzeczpospolitej Krakowskiej (1815 - 1846) podjęto decyzję o przebudowie kościoła, którego budowa rozpoczęła się i zakończyła w 1833r. Plany architektoniczne opracował krakowski budowniczy miejski August Plasqude. Nowej budowli nadano styl neoklasycystyczny.

Od północy w miejsce dawnej kaplicy Matki Bożej Szkaplerznej urządzono prezbiterium pierwotnie zamknięte półkolistą absydą. Od strony zachodniej zburzono wieżę starego kościoła, a na jej miejsce dobudowano kaplicę, proporcjonalnie do znajdującego się naprzeciw dawnego prezbiterium, z którego urządzono kaplicę św. Barbary. Frontowa elewacja kościoła zakończona była dwukondygnacyjną wieżą. W jej partiach dolnych było wejście główne ze ślepą arkadą dopełnioną krucyfiksem, powyżej tablica z data budowy MDCCCXXXIII - 1833r. Górną kondygnację wypełniały dwie ślepie arkady, pomiędzy nimi widniał herb Wolnego Miasta Krakowa, powyżej zegar.

Barokowy ołtarz główny z czarnego marmuru, datowany na wiek XVII został sprowadzony z kościoła św. Michała w Krakowie, który władze austriackie zamieniły na koszary. W ołtarzu osadzono kopię obrazu św. Józefa namalowaną w drugiej połowie XVIII wieku. Dwa boczne ołtarze poświęcono św. Wojciechowi po prawej i św. Stanisławowi po lewej stronie. Ponadto w kościele urządzono jeszcze trzy ołtarze:

• Matki Bożej Różańcowej,
• Najświętszego Serca Pana Jezusa
• i ołtarz górników z obrazem Matki Bożej Bolesnej.

W 1938 roku rozpoczęto kolejną przebudowę kościoła, autorem projektu był krakowski architekt Zygmunt Gawlik. Prace budowlane zostały jednak przerwane na skutek II wojny światowej. Do tego czasu wybudowano jedynie prezbiterium. Po wojnie budowę wznowiono, a w 1963 roku dzięki staraniom ks. proboszcza Stanisława Bajera zakończono budowę transeptu. Dzieło rozbudowy istniejącego obecnie kościoła, tym razem wg projektu Wiktora Zina, kontynuował ks. proboszcz Stefan Kowalczyk, a ukończył  ks. proboszcz - Julian Bajer.

W 1997 roku, ks. Bp Adam Śmigielski ustanowił kapitułę kolegiacką, a nasz kościół parafialny ogłosił - Kolegiatą św. Wojciecha.

18 sierpnia 2004 r. posługę duszpasterską jako proboszcz naszej parafii, rozpoczął ks. prałat Eugeniusz Cebulski.